ÜLKEMİZDE ASANSÖR DENETİM FAALİYETLERİ

Murat Yazgan

T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi ve Teknoloji Uzmanı
murat.yazgan@sanayi.gov.tr

Bilindiği üzere, ülkemizde 12.03.2021 tarihi itibarıyla 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun yürürlükten kalkarak 7223 sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu yürürlüğe girmiş olup piyasa gözetimi ve denetimi (PGD) faaliyetleri bu Kanun kapsamında gerçekleştirilmektedir.

7223 sayılı Kanun ile 4703 sayılı Kanundan farklı olarak üründe tespit edilen uygunsuzluklara ilişkin risk esaslı bir yaklaşım belirlenmiş ve yaptırımların niteliği yapılacak risk değerlendirmesine dayandırılmıştır. 7223 sayılı Kanunun, mülga 4703 sayılı Kanundan tamamen farklı bir bakış açısı ile hazırlanmış olması ve PGD faaliyetlerinde ilk defa uygulanacak yöntemleri düzenlemesi nedeni ile mülga Asansör Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliğinin 7223 sayılı Kanuna ve Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Çerçeve Yönetmeliğe uygun olarak yeniden güncellenmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır.

Bu doğrultuda, 7223 sayılı Kanun ile uyumlu yeni Asansör Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği 11.03.2022 tarihli ve 31775 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Mezkûr Yönetmelik asansöre yönelik PGD faaliyetlerini kapsarken, asansör güvenlik aksamlarına ilişkin PGD, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği kapsamında gerçekleştirilmektedir. Bu bakımdan, asansör güvenlik aksamlarının PGD’sinin Asansör Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği kapsamında olmadığının bilinmesi önem arz etmektedir.

PGD’nin temel amacı insan sağlığı ve can güvenliğini korumaktır. PGD aynı zamanda, piyasada haksız rekabeti önleyerek sektörde öncü firmaların gelişmesine ve rekabet gücünün artırılmasına katkıda bulunarak ihracatın sağlıklı bir şekilde artışına zemin hazırlamaktadır.

PGD, uygunluk değerlendirme işlemleri sonucunda üretilen ve piyasaya arz edilen ürünün ilgili teknik mevzuatına uygun olup olmadığının doğrulamasının yapılması şeklinde gerçekleştirilmektedir. Yapılan denetim faaliyetlerinin asıl amacı piyasada yalnızca güvenli ürünlerin bulunmasını temin etmek ve güvensiz olduğu tespit edilen ürünlerin piyasada yer almamasını sağlamaktır. Bu hedef doğrultusunda çeşitli tedbirleri ve para cezalarını içeren idari yaptırımlara başvurulabilmektedir. Ancak asıl amaç hiçbir zaman iktisadi işletmeleri zor durumda bırakacak bir cezalandırma ve yaptırım uygulamak değildir. Sistemin ruhuna göre idari önlemler ve yaptırımlar uygunsuzluğun niteliği gözetilerek orantılı bir biçimde uygulanmaktadır.

PGD, ilgili teknik düzenlemenin öngördüğü işaretler ve/veya belgeler üzerinden inceleme, denetim personelinin beş duyusu veya kullanımda olan basit ölçme cihazları ile yapılan değerlendirmeyi ifade eden duyusal inceleme, onaylanmış kuruluş veya uygunluk değerlendirme kuruluşu tarafından gerçekleştirilen test ve muayene ile asansör monte edenin ilgili mevzuat ve teknik düzenlemeler hakkında bilgilendirilmesi faaliyetlerinin bir veya birkaçını kapsayacak şekilde yapılmaktadır.

Yeni Asansör Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği ile asansörün insan sağlığı ve güvenliğine risk teşkil ettiğine dair yeterli sebep bulunması halinde, asansör risk değerlendirmesine tabi tutulmaktadır. Bu Yönetmelik kapsamındaki risk değerlendirmesi; düşük risk taşıyan uygunsuzluk, orta risk taşıyan uygunsuzluk ve ciddi risk taşıyan uygunsuzluk olmak üzere 3 kategoriye ayrılmaktadır. Asansörün taşıdığı risk derecesi denetim personeli tarafından tespit edilen uygunsuzluklar doğrultusunda belirlenmektedir. Uygunsuzlukların hangi risk derecesine sebebiyet verebileceğine yönelik rehber dokümanlar hazırlanmış olup asansörün risk derecesi, en yüksek riskli uygunsuzluğun risk derecesine göre tespit edilmektedir. Uygulanacak idari yaptırımlar risk derecesine göre farklılık göstermektedir.

Asansör Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği kapsamında tespit edilen tüm uygunsuzluklar için öncelikle asansör monte edenden savunma talep edilmektedir. Savunmanın değerlendirilmesi neticesinde asansörde uygunsuzluğa sebebiyet veren kişi/firma belirlenmekte ve “sorumlu” olarak adlandırılmaktadır. Sorumluya düzeltme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi maksadıyla otuz iş günü düzeltme süresi verilmektedir.

Düşük risk taşıyan uygunsuzluklarda asansörün kullanımı kısıtlanmamakta olup orta risk taşıyan asansörlerde düzeltme işlemlerinin gerçekleştirilmemesi durumunda asansör hizmetten men edilmektedir. Ciddi risk taşıyan asansörlerde ise asansör, tespitin yapıldığı anda hizmetten men edilmektedir. Mühürlenmek suretiyle hizmetten men edilen asansörde düzeltme işlemlerinin başlatılabilmesi için ilgili idare tarafından hizmetten men edilen asansörün mührünün bozulması amacıyla bina sorumlusunca ilgili idareye başvuru yapılması gerekmektedir.

7223 sayılı Kanun gereği asansörde uygunsuzluk tespiti yapıldığı anda risk seviyesi ne olursa olsun (düşük, orta, ciddi) düzeltme işlemi beklenmeksizin sorumluya idari para cezası uygulanmaktadır. Uygunsuzluğa sebebiyet veren sorumlunun düzeltmeyi gerçekleştirmemesi ayrı bir idari para cezası işlemini zorunlu kılmaktadır. Kanunda idari para cezaları için geniş bir aralık belirlenmiş olup uygulanacak ceza miktarının belirlenmesinde cezaya konu aykırılığın büyüklüğü ve yaptırım uygulanacak gerçek veya tüzel kişinin ekonomik durumu dikkate alınmaktadır.

Asansörde, Asansör Yönetmeliği’nin (2014/33/AB) 43’üncü maddesinde belirtilen şekli uygunsuzluklardan (AB uygunluk beyanının doğru biçimde düzenlenmemiş olması, “CE” işaretinin, “CE” İşareti Yönetmeliğine uygun olmayacak bir şekilde asansöre iliştirilmiş olması vb.) herhangi birinin tespit edilmesi durumunda, bu uygunsuzluklar Asansör Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği kapsamında risk değerlendirmesine tabi tutularak asansörün risk seviyesi belirlenmekte ve işlemler bu risk seviyesi doğrultusunda yürütülmektedir.

Yıllar bazında asansör monte eden, yetkili servis, bina sorumlusu ve A tipi muayene kuruluşu denetimi verileri de dahil edilerek hesaplanmış olan asansör ürün grubu toplam (ürün ve hizmet denetimi) denetim verileri Tablo 1’de yer almaktadır.

Tablo 1 Yıllar bazında asansör ürün grubu denetim verileri

 

 

Uygun

 

Uygunsuz

Toplam Denetim ve Gözetim*

Teste Tabi Tutulan**

İdari Para Cezası (TL)

Uygunsuzluk oranı

2009

480

137

617

44

280.988

22,20%

2010

560

261

821

46

363.647

31,79%

2011

956

666

1.622

60

372.623

41,06%

2012

706

294

1.000

33

180.343

29,40%

2013

819

411

1.230

130

1.130.254

33,41%

2014

1.098

903

2.001

367

1.751.600

45,12%

2015

2.064

1.918

3.982

711

6.318.977

48,16%

2016

3.422

2.635

6.057

490

9.015.656

43,50%

2017

4.965

2.243

7.208

375

7.346.796

31,12%

2018

4.082

1.940

6.022

319

6.295.527

32,22%

2019

5.415

2.541

7.956

237

7.908.102

31,94%

2020

3.984

1.947

5.931

268

5.714.134

32,83%

2021

5.588

2.259

7.847

341

14.000.468

28,79%

* Toplam ürün, hizmet denetimi ve gözetim sayısı

** Teste tabi tutulan asansör sayısı

 

2009 ila 2021 yılları arasında asansöre yönelik PGD sayısında ve uygulanan idari para cezası miktarında artış yaşanmıştır. Bu süreçte, geniş katılımlı toplantılar düzenlenmiş ve paydaşların katkılarıyla gerekli mevzuat değişiklikleri yapılmış, test ve muayene altyapısı güçlendirilmiş, asansör ürün ve hizmet denetimi konusunda yeterli teknik bilgi ve tecrübesi bulunan personel sayısında artış yaşanmış ve idari işlemlere ilişkin süreçler kısaltılarak iş ve işlemlerin hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesi sağlanmıştır. Bu alanda test imkân ve kabiliyetleri ile yetkin personel sayısının artırılması nitelikli denetimlerin ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Periyodik kontrol faaliyetinin de etkisi ile son yıllarda uygunsuzluk oranlarında azalma görülmüştür.

2021 yılında asansörün uygunsuzluğu ve/veya ürün özelinde düzeltici faaliyetin gerçekleştirilmemesi gibi sebeplerden kaynaklı toplam denetim sayısı 1.353 olup tespiti yapılan sorumluya toplamda 7.239.405 TL idari para cezası uygulanmıştır.

Diğer taraftan, güvenlik aksamlarına ilişkin PGD faaliyeti kapsamında Asansör Yönetmeliği’nin (2014/33/AB) Ek III’ünde yer alan güvenlik aksamlarından; hız regülatörü, güvenlik tertibatı ve tampona yönelik denetim süreci 2021 yılında başlatılmıştır. Söz konusu denetim; 7223 sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu, Asansör Yönetmeliği (2014/33/AB), Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği, TS EN 81-20:2020 ve TS EN 81-50:2020 standardı kapsamında yürütülmektedir.

Faaliyetin öncesinde, denetime konu ürünlerin envanterinin çıkarılması amacıyla öncelikle gerçekleştirilen gözetim faaliyeti ile piyasadan ve gümrük kayıtlarından envanter bilgisi edinilmiştir. Ayrıca, asansör periyodik kontrollerinde yetkili A tipi muayene kuruluşları tarafından Asansör Periyodik Kontrol Yönetmeliği kapsamında gerçekleştirilen ilk periyodik kontrol/periyodik kontrol faaliyeti esnasında asansöre monte edilmiş olan güvenlik aksamları tespit edilerek verilerin Asansör Takip Sistemi’ne (ASTAK) aktarılması süreci işletilmiştir. Bu kapsamda; hız regülatörü için 72 farklı marka 560 farklı model, güvenlik tertibatı için 98 farklı marka, 499 farklı model, tampon için ise 88 farklı marka 457 farklı model envanter bilgisine ulaşılmıştır.

11.05.2022 tarihi itibarıyla asansör güvenlik aksamlarına yönelik 28 test ve muayene gerçekleştirilmiştir. Bu testlerden 11 adedi hız regülatörü, 8 adedi fren ve 9 adedi tampona yöneliktir.

Diğer taraftan, 06/04/2019 tarihli ve 30737 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış olan Asansör İşletme ve Bakım Yönetmeliği ve 04.05.2018 tarihli 30411 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış olan Asansör Periyodik Kontrol Yönetmeliği kapsamında asansörlerin güvenliğinin sürdürülebilirliğine yönelik bakım, onarım ve periyodik kontrol faaliyetleri gerçekleştirilmekte olup bakım ve onarım faaliyetlerini yürüten yetkili servise, bina sorumlusuna ve A tipi muayene kuruluşuna yönelik hizmet denetimi de söz konusu mevzuat kapsamında gerçekleştirilmektedir.

2021 yılında 2.790 adet TSE Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesine sahip asansör yetkili servisi bulunurken 2022 yılında 3.041 adet yetkili servisi asansör bakım ve onarım işi ile iştigal etmektedir. Söz konusu firmalara yönelik gerçekleştirilen denetim faaliyeti ihbar, şikâyet ve programlı denetimler kapsamında yürütülmektedir. 2021 yılında yetkili servise, bina sorumlusuna ve A tipi muayene kuruluşuna yönelik denetim sayısı toplam 5.646 adettir.

Bu denetimler doğrultusunda, yetkili servislere yönelik 2.158 adet denetim gerçekleştirilmiş olup 5.000.226 TL idari para cezası uygulanmıştır.

Aynı yıl için bina sorumlusuna yönelik gerçekleştirilen 1.013 adet denetimde uygulanan idarî para cezası miktarı ise 966.043 TL’dir.

Asansör ekosisteminde yer alan bir diğer aktör olan A tipi muayene kuruluşları asansörlerin periyodik kontrollerini gerçekleştirmekte ve neticesinde asansörlerin güvenlik seviyesini etiket rengine göre yeşil, mavi, sarı ve kırmızı olmak üzere dört farklı şekilde gruplandırmaktadır. 2021 yılında A tipi muayene kuruluşlarına yönelik 81 İl Müdürlüğü ve Bakanlığımız tarafından 2.475 adet denetim faaliyeti gerçekleştirilmiş olup toplamda 794.793 TL idari para cezası uygulanmıştır.

Diğer taraftan, 113 adedi asansör ürünü özelinde, 735 adedi ise hizmet denetimi faaliyetleri hakkında olmak üzere toplamda 848 adet gözetim faaliyeti gerçekleştirilerek paydaşların bu alandaki bilgi birikiminin artırılması amaçlanmıştır.

Bakanlığımız, PGD faaliyetlerini; insan can ve mal güvenliğini korumak, haksız rekabeti önlemek ve sektörün gelişmesine katkı sağlamak amacıyla gerçekleştirmekte olup denetimler ve gözetim faaliyetleri tüm hızıyla devam etmektedir.