Yeliz Karakütük

TIRMANAN ASANSÖR 125 YAŞINDA

İlk adı “tırmanan asansör” olan yürüyen merdiven, 125 yaşına girdi.

Dünyanın ilk yürüyen merdiveni olarak bilinen ulaşım aracı ilk kez Jesse Reno tarafından icat edilip 15 Mart 1892’de patenti alınarak onaylandı. Ancak kullanımı için ilk denemeler 16 Ocak 1893 yılında, New York City’deki Coney Adası’nda bulunan Old Iron isimli iskeleye kurularak başladı. Hareket eden merdiven, yolcuları 25 derecelik açıda ve yalnızca iki metre kadar yükseğe bir taşıyıcı bantla çıkarabiliyordu. Bu yürüyen merdiven, Brooklyn Köprüsü’ne taşınmadan önce Old Iron İskelesi’nde iki hafta boyunca kullanıldı. Üzerinden 125 yıl geçen bu ilk yürüyen merdivenin iskelede kaldığı iki hafta boyunca 75 bin yolcu taşıdığı tahmin ediliyor.

Ancak nedendir bilinmez, Jesse Reno patentini almasına rağmen devamlılığını sağlayamamış ve projesi başarısızlığa uğramıştır. Çağından önde bir zeka ile tasarımlar yapan mucit Reno, bu umutsuzlukla olsa gerek proje haklarını başkasına satarak, hayalinden vazgeçmiş.

Reno hayal etti Seeberger’e satın aldı Jesse reno’dan tam 5 yıl sonra 1898’de bu defa Tırmanan Asansör hayalinin değişen aktörü, Reno’dan projenin tüm haklarını satın alan Charles D. Seeberger olur. Seeberger patentini aldığı yürüyen merdiven için Otis Elevator markası ile anlaşır. Anlaşmanın ardından geliştirilen modeller kullanıma açılarak Paris’te bir fuarda görücüye çıkartılır. Otis imzalı ve 1900 model ikinci yürüyen merdiven ise; Paris fuarının ardından Amerika Phladelphia Gimbel’s Mağzaları’na monte edilerek 1939 yılına kadar kullanılır.

Türkiye’nin ilk Yürüyen merdiveni ise 54 yaşında Yaşı altmışa yaklaşanların çok iyi bileceği bir ilk heyecan bu... O yıllarda Dünya’da yaklaşık 65 yıldır kullanılan yürüyen merdivenin Türkiye’deki hikayesi ancak 29 Nisan 1964’te başlar. Büyük bir heyecan ve halk katılımıyla açılan yürüyen merdiven İstanbul’da Sultanhamam ile Bahçekapı arasında bulunan Atalar Mağazası’nda kullanılmaya başlamıştır. Saatte 500 kişi taşıma kapasitesine sahip olan merdiven beş metre yükseklikteki ikinci kata insanları taşıyarak Türkiye’deki görevine başlar.

İlk Yerli Üretim Gaziantep’den Yürüyen merdivenin Türkiye’ye gelmesi ile birlikte gördüğü yoğun ilgi, üreticileri bu konuda harekete geçirir. Gaziantep’te Baksan kardeşler 1977’da ilk yerli yürüyen merdiven imal ederek fabrikalarını kurarlar. %100 yerli malı kullanılarak Avrupa emsallerine göre %40 daha ucuza mâl ettikleri yürüyen merdivenler, bu sayede Türkiye’de yaygınlaşmaya başlar.

Yürüyen Merdivenin Hayatımıza Kattığı Kurallar Yürüyen merdivenler bugün, hayatımızın bir parçası olarak vazgeçilmezim. Okullarda, metroda, alışveriş merkezlerinde, işyerlerimizde, tren istasyonlarında, otobüs duraklarında, fabrikalarda, otellerde, restoranlarda, dik eğimli tepelerde yani aklımıza gelebilecek her yerde tereddüt etmeden kullandığımız en önemli ulaşım araçlarımızdan. Hatta artık günümüzde yürüyen merdivene binme adabı bile yerleşmiş, hayatımıza yeni kuralları da kendi doğal döngüsünde dahil etmiş durumda. Mesela; yürüyen merdivenin sağında durmayan ayıplanır, daha hızla yukarıya ya da aşağı ulaşmak isteyen kullanıcıya yol vermeyen yadırganır. Hatta bunun için üretici firmalar uyarı levhaları bile üretir olmuştur. Yürüyen merdiven hem güvenli hem kendi kendine toplumda oluşturduğu bu kullanım kuralları ile insan trafiğinin önemli bir parçası olmaya daha çok uzun yıllar devam edecek.